Een panel van Duitse recensenten plaatste Die Vergeltung op de Bestenliste van Süd West Rundfunk en de Süddeutsche Zeitung: de beste boeken van de maand mei. Voor de recensente Eva Karnofsky reikt het belang van Die Vergeltung nog verder: in een interview voor SWR Radio noemt ze Jan Brokkens oorlogsboek de verrassing van het voorjaar op de Duitse boekenmarkt. ‘Het is lang geleden,’ zei ze in de uitzending van 3 mei, ‘dat een boek me zo sterk gefascineerd heeft als Die Vergeltung.’ De journaliste die haar interviewde viel haar bij: ze las het boek in de trein en vergat in Karlsruhe uit te stappen, zo spannend en aangrijpend vond ze het. Voor Eva Karnofsky beschrijft Jan Brokken op een zeldzaam boeiende en tegelijk prachtig literaire manier (‘al durf ik het woord wunderbar bijna niet te gebruiken in deze’) een microkosmos. Het dorp in De Vergelding staat voor heel Nederland in de oorlog en Nederland staat voor alle door de nazi’s bezette gebieden. Het boek nuanceert zowel aan Nederlandse als aan Duitse zijde, maar maakt toch vooral duidelijk dat de bezetting veel dieper in de samenleving sneed dan veel Duitsers vermoeden. ‘Jan Brokken laat eerst zien dat veel meisjes en vrouwen in zijn dorp met de Duitsers flirtten, en vervolgens dat ze vaak niet anders konden omdat ze hun kinderen of hun broers en zussen moesten voeden.’ Erg sterk vindt Eva Karnofsky dat Jan Brokken soms ‘inbreekt in zijn eigen boek’ en zijn twijfel kenbaar maakt. ‘Als hij iets niet zeker weet, brengt hij het naar voren of laat hij de verschillende scenario’s zien van wat mogelijk gebeurd is. Zo betrekt hij de lezer volledig bij zijn onderzoek.’ Van een Sachbuch, een non-fictie boek, maakt Jan Brokken een razend knap verteld literair boek, aldus Eva Karnofsky.
In het tweegesprek op SWR komt ook regelmatig het geruchtmakende interview ter sprake dat Dirk Schümer de auteur afnam en dat op 18 april paginagroot in Die Weltwerd gepubliceerd. Jan Brokken vertelt daarin dat nog herhaaldelijk tijdens lezingen dochters en kleindochters van ‘moffenmeiden’ flauwvallen en dat zonen en kleinzonen van NSB’ers het te kwaad krijgen. Anders dan de Duitsers veronderstellen, betoogt hij in dat interview, is de oorlog in de bezette gebieden nog lang niet voorbij en is de behoefte om alles te weten groter dan ooit. ‘Wat zeventig jaar is verzwegen of weggemoffeld, komt eindelijk naar buiten.’
Ook Annemarie Stoltenberg van Nord Deutsche Rundfunk is diep onder de indruk van Die Vergeltung. Dat Jan Brokken op basis van 185 interviews en honderden historische documenten en processtukken een verbazingwekkend leesbare en spannende roman heeft geschreven, noemt zij een schrifstellerisch Wunder, een schrijfkundig wonder. ‘Jan Brokken vertelt een ongelooflijk wrede geschiedenis met de grootste liefde voor mensen,’ zei zij op 4 mei op NDR radio. ‘Hij onderzoekt ieder detail, zonder van zijn boek een rechtszitting te maken met het toenmalig menselijk handelen als inzet. Je zou wensen dat dit vertellen met als dwingend streven de waarheid boven tafel te krijgen op de een of andere manier tot vrede leidt.’
In de Frankfurter Allgemeine Zeitung van 5 mei 2015 schrijft Sebastian Weitkamp dat Jan Brokken alle feiten hecht verknoopt tot een intense vertelling over het kleine Rhoon in de grote Tweede Wereldoorlog. Een plaats onder Duitse bezetting zoals er duizenden in Europa geweest zijn. ‘Als Brokken onzeker is of twijfelt over een bron, dan maakt hij dat duidelijk. Zo verbindt hij in zijn boek de ernst van de historicus met de expressiviteit van de romanschrijver.‘ Het geheim van Rhoon maakt het moeilijk het verleden af te sluiten en daardoor is de oorlog tot op vandaag aanwezig. ‘Zo bezien is het boek ook een reis door de Nederlandse ziel in de naoorlogse tijd.’ Geschiedenis is maar zelden zwart of wit, meestal is ze grijs, concludeert Sebastian Weitkamp. ‘En Brokken verteltuitgebalanceerd en meesterlijk over dat grijs.’
Gerelateerde artikelen
-
Prestigieuze Russische prijs voor ‘De gloed van Sint-Peterburg’ en interview bij Met het oog op morgen
-
Audioboek De tuinen van Buitenzorg
-
★★★★ voor ‘De gloed van Sint-Petersburg’ in NRC Handelsblad
-
Enorme belangstelling voor In het huis van de dichter, Baltische zielen, De vergelding en De Kozakkentuin