De muziek bij het boek Baltische zielen

Op zaterdagmorgen 27 november 2010 was Jan Brokken te gast bij het Tros-programma Een goedemorgen met…van Aukelien van Hoytema op Radio 4. Hij liet er muziek horen die een belangrijke rol speelt in zijn non-fictieboek Baltische zielen.

Muziek van N.K. Ciurlionis, Jurgis Gaizauskas (met onder andere een stukje uit de kinderopera Buratinas), Peteris Vasks (het vioolconcert dat hij vóór en óver Gidon Kremer schreef), Arvo Pärt (het legendarische Credo maar ook Silouans Songen het meeslepende Wallfahrtslied), Ester Mägi en Lepo Sumera, de Estse componist die minister van cultuur was. Het programma geeft een uniek beeld van de Baltische muziek en vormt het muzikale decor van het boek.

Reacties van luisteraars
“Wij hebben vanmorgen met tranen in de ogen naar Uw prachtige verhalen geluisterd bij Uw muziekkeuze op Radio 4. WAT MOOI! De vraag is dan ook: kunnen wij de uitzending nog eens beluisteren?” – A.M.
(Jan Brokken: Jawel. Zie hieronder de link. Tekst en muziek kunt u nogmaals beluisteren.)
Beluister de uitzending hier

“Wat heb ik ongelooflijk genoten van je programma. De muziek… zo verschrikkelijk mooi. Bij het stuk van Pēteris Vasks brak ik even. Mijn God, wat een muziek is dat. Kippenvel. Čiurlionis, Saulė’s vader Jurgis Gaižauskas,Credo… met name ook door de achtergrondinformatie, zo schrijnend en bloedstollend mooi. Vier mensen belden me op om te vragen of ik wel luisterde. Ze gaan allemaal je boek kopen.” – K.B. te Utrecht

“Nog nooit zo’n mooie radiouitzending gehoord. Twee uur lang genieten. Ongelooflijke verhalen, ongelooflijke muziek. Zoals u een paar keer zei: waarom kennen we dat allemaal niet hier? Ik ga vanmiddag uw boek kopen.” – C

“Een schitterende uitzending. Komt in aanmerking herhaald te worden. Een echt lijdensverhaal van een componist en een volk.” – J.P. te Haren

“Veel dank voor de mooie muziek en de prachtige verhalen tijdens uw Goedemorgen met… Radio 4 klonk weer even zoals vroeger! Als bibliothecaris, voormalig musicus en enthousiast blogger verbindt u deze morgen alles dat mij dierbaar is. Het spijt me dat ik uw boeken nog niet had ontdekt, dat ga ik goedmaken! ” – A. v. D.

“Met je verhalen en je muziek heb je een deur opengedaan naar een wereld waarvan ik het bestaan niet kende. Met het vioolconcert van Peteris Vasks had je me direct in tranen.” – D. v. O.  

“Het was geen radiouitzending, het was een ervaring. Je liet ons de Zingende Revolutie meebeleven.” – M. V.

“Het was een mooie uitzending. Adembenemend. Een mooie vertelling, prachtig samengestelde muziek. Je werd in de nabije geschiedenis meegezogen. Mooi de Estse koren! Een ware hulde aan de vervlogen tijden en mensen.” – S.G. (uit Litouwen) 

“Die kinderopera vond ik enig. Iets voor het nieuwe De la Martheater in Amsterdam? Hoe heet de componist?” – D.L.
(Jan Brokken: de kinderopera Buratinas van Jurgis Gaizauskas. Een variant op het Pinokkio-verhaal.) 

“Wat een bijzondere uitzending. Bijzondere, prachtige muziekstukken, prachtige stem en voordracht. Het boek ga ik snel lezen.” – M.A. te Arnhem  

“Dit was indrukwekkend. Mijn leven verandert erdoor. Ik, kunstenaar, zou mij thuisvoelen in die cultuurminnende landen.” – A.G. te Veendam

“Interessante uitzending. Op welke cd staat die prachtige muziek van koor, orkest en piano met op de achtergrond de eerste prelude van Bach?” – H.v.H.
(Jan Brokken: dat was Credo van Arvo Pärt. Staat op Credo van Hélène Grimaud, Deutsche Grammophon, of op Collage van Arvo Pärt op het label Chandos) 

“Prachtige uitzending.” – A.d.B. 

“Kunnen ze u niet wekelijks een uitzending geven? De ene week u, de andere week Maarten ’t Hart. De twee Nederlandse schrijvers die echt meeslepend over muziek kunnen vertellen. Ik ga Baltische zielen lezen, ik was ook al zo onder de indruk van In het huis van de dichter en vanMijn kleine waanzin.” – R. S. te Apeldoorn 

‘Hartelijk dank voor de Baltische zielen en de muzikale illustratie op de radio. Ik ben al eeuwig onder de indruk van Gidon Kremer.” – L.Z.

“Direct na de uitzending ben ik uw boek gaan kopen. Gisteravond zitten lezen. Even magistraal als de radio-uitzending. Je krijgt het gewoon koud op je rug als je die verhalen leest.” – G.v.L. te Utrecht

“Allereerst: leuk om via een nieuw boek de kans te krijgen op een vorig boek terug te komen: ik ben een grote Youri Egorov fan. Dus hierbij: heel veel dank voor het werk, de aandacht en de liefde voor Youri. Het boek In het huis van de dichter was – en is – en blijft – fantastisch. Nu Estland, naar aanleiding van uw aangrijpende radio-uitzending. In 1990 was er een Singing Week in Loughborough, Gr. Br. Iedereen die zingen kon, mocht inschrijven, ook als heel koor. Ik was daar met een paar koorleden. Iedereen had wat extra geld gestort om een koor uit Estland de kans te geven naar Engeland te komen en mee te doen. Voor het eerst. Ze zouden in een klein kerkje optreden. Ik kwam wat laat binnen, vond geen programma en zag een klein groepje mensen willekeurig op een kleine verhoging staan. Ze waren gekleed in allerlei lappen van grove stof in donkere, warme herfstkleuren. In een hoek stond een jonge man (hij bleek later de componist te zijn) met een keyboard. Het koor begon zachtjes te zingen. Ik weet nog dat ik toen al kippenvel voelde komen. Een bijna lelijke jonge tenor zong een paar frases solo en hoewel ik de taal niet verstond, begreep ik dat het over hun grond ging, hun land, hun leven. Wat me ook opviel was dat ze niet, zoals alle zangers in die tijd, statisch stonden te zingen, nee, zonder dat je het merkte verschoven ze heel stil van plaats en was de opstelling steeds anders. Gaandeweg werd de zang heviger. De tenor schreeuwde het af en toe uit. Natuurlijke, hartverscheurende kreten waren het en het koor antwoordde daarop evenzo, soms met een ware doodsangst. Het was adembenemend. Allengs veranderde het totale geluid, de klank, de kleur, de harmonieën. De gestaltes kwamen meer overeind en terwijl de prachtige zang zachter en zuiverder ging klinken, gebeurde iets wat ik nog steeds voor me zie: hier en daar begonnen armen omhoog te gaan, de handen als kom omhoog gericht. In die handen zaten lichtjes. Het licht was gekomen in het leven van deze Estlanders. De muziek ebde weg en iedereen zat met tranen in de ogen muisstil te wachten, niemand dorst meteen te klappen, gelukkig. De naam van de componist ben ik helaas vergeten, dat spijt me oprecht.” – Wil Dommerholt-Wijnbeek
(Jan Brokken: Veel dank voor dit verhaal, Wil, dat de essenties van de Estse opstand vertelt. De naam van de componist is – ik ben daar vrijwel zeker van – Toivo Tulev. Hij werkt namelijk vaak met de afwisseling van koor en (counter)tenor. Toivo Tulev is in 1958 in Tallinn geboren, in 1990 was hij 32 jaar. Het label Harmonia Mundi bracht de cd Songs van hem uit, met het Estonian Philharmonic Chamber Choir en het Tallinn Chamber Orchestra o.l.v. Paul Hillier. Ik wilde nog een stukje van deze cd draaien in Een goedemorgen met… maar had daar helaas geen tijd voor. De muziek van Estland, Letland en Litouwen is zo rijk dat ik gemakkelijk tien uur had kunnen vullen. Als u voor uw koor nog partituren van Toivo Tulev wilt bestellen, kunt u terecht bij www.tov-edition.com )

“Nog een korte vraag. De foto bij dit item van Nieuws, wat stelt dat voor?” – H.M.
(Jan Brokken: De Gilde Hal in Riga. De concertzaal waar het verhaal over Gidon Kremer in Baltische zielen begint.) 

“Al jaren werk ik samen met een organiste uit Estland, Ines Maidre. Ze heeft twee prachtige cd’s gemaakt mnet werk van Peeter Suda en Rudolf Tobias. Zie www.inesmaidre.com Ines speelt regelmatig in Nederland. Ze was in Rotterdam (Laurenskerk), ’s Hertogenbosch (St.Jan), Haarlem, Den Haag. In de zomer van 2011 hoopt we weer hier in het land te zijn. De vereniging of kerk die een concert met haar wil boeken, kan contact opnmemen metmlanooyvandalen@simpc.nl Met hartelijke groet uit Zeeland (Scherpenisse). Ik geniet van uw boeken en dank u voor uw liefdevolle uitzending over de Baltische muziek.” – Mieneke Lanooy 

“Mijn welgemeende complimenten met uw uitzonderlijk boeiende uitzending over Estlandse, Letse en Litouwse componisten. Ik reed zaterdag in de auto en al haperde het geluid (Duitsland), het was bijzonder om naar u te luisteren en zeer verrast kennis te maken met uw muziekkeuze. Eens in de maand komen we met een aantal mensen bij elkaar en luisteren we naar elkaars muziek. In februari ben ik aan de beurt en zal ik zeker delen van Ciurlionis laten horen.”- Y.B